Podwazajaca mity o upadku Rzeczypospolitej opowiesc o bezprecedensowej probie odwrocenia biegu historii.
Trudno bedzie napisac lepsze studium polityki ostatnich szesciu dekad niepodleglego panstwa polsko-litewskiego. -- prof. Hamish Scott, Jesus College, Uniwersytet Oxfordzki
Ostatnie dekady dawnej Rzeczypospolitej to epoka, na ktora patrzymy przez pryzmat straconych szans i podcietych skrzydel. Czy Rzeczpospolita naprawde byla panstwem upadlym, ktore samo przegralo swa wielkosc i skazalo sie na zaglade?
Richard Butterwick, brytyjski profesor historii, absolwent Cambridge i studiow doktoranckich na Oxfordzie w swoim najnowszym dziele przekonuje, ze zdecydowanie nie. Pozbawiony obciazen i uprzedzen kresli obraz wielkiego potencjalu Rzeczypospolitej, ktory na kilka lat zajasnial pelnym blaskiem i splonal - w ogniu rosyjskich dzial w wojnie o konstytucje 1792 i powstaniu kosciuszkowskim.
Wychodzac z glebokiego kryzysu, w drugiej polowie XVIII wieku Rzeczpospolita byla buzujacym kotlem energii spolecznej i przeciwstawnych idei. Szok wywolany I rozbiorem i ponownym zaciesnieniem rosyjskiej dominacji uruchomil desperacki wysilek na rzecz ocalenia panstwa - Sejm Wielki, ktory Butterwick nazywa ,,polska rewolucja". Jak wygladalo scieranie sie idei oswiecenia ze szlachecka kultura polityczna i slynna walka ,,peruki z wasami"?
Na historycznej szachownicy autor rozstawia zarowno najwazniejsze, jak i poboczne figury: tragiczna postac krola Stanislawa Augusta Poniatowskiego, wielkich magnatow, wizjonerskich reformatorow i zwyklych szlachcicow. Pamieta jednak o tym, ze cala ta partia rozgrywala sie w zlowrogim cieniu agresywnych monarchii osciennych i pod czujnym okiem ich wladcow, z Katarzyna II na czele. Angielski historyk w nowatorski sposob wpisuje dzieje Rzeczypospolitej w szeroki kontekst europejski, wyjasniajac dyplomatyczne rozgrywki i strategiczne cele trzech wielkich mocarstw - Rosji, Prus i Austrii. Co wazne, czyni to, korzystajac rowniez ze zrodel litewskich oraz najnowszych ustalen tamtejszych badaczy.
Swiatlo i plomien to opowiesc o koncu i poczatku - zniszczeniu polsko-litewskiego panstwa i narodzinach nowoczesnego narodu.